Hallux valgus en hamertenen

Wat is hallux valgus?

Met een hallux valgus wordt een scheefstand van de grote teen bedoeld (hallux =grote teen en valgus geeft de richting van de scheefstand aan). Hierbij komt de grote teen dichter te liggen tegen de tweede teen en duwt deze vaak zelfs omhoog. Aan de binnenzijde van de voet zorgt deze scheefstand voor een verdikking of knobbel, die vaak rood en pijnlijk is.

Tekening van een normale stand van de grote teen (links) en een hallux valgus(rechts) met typische rode en pijnlijke 'knobbel'

De scheefstand in het gewricht van de grote teen wordt veroorzaakt door een afwijkende stand van het eerste middenvoetsbeentje (1ste metatarsaal). Hierdoor komt er een overdreven spanning te staan op de binnenzijde van het gewricht, hetgeen een uitrekking van het gewrichtskapsel veroorzaakt en op die manier nog meer scheefstand van de grote teen.

Oorzaak

De oorzaak van een hallux valgus is vooral genetisch, maar bepaalde factoren kunnen deze aandoening wel versnellen of beïnvloeden, zoals het dragen van nauw schoeisel of andere afwijkingen aan de voet (bv. platvoeten).

Wat zijn de gevolgen van een scheve grote teen?

Vele patiënten stellen zich de vraag of een hallux valgus een ernstige aandoening is. Op zich heeft deze scheefstand geen onmiddellijke nadelige gevolgen. Er zijn er veel mensen die geen klachten ervaren en volledig normaal kunnen functioneren hiermee. Het is echter vaak wel een evolutieve aandoening, waarbij een verdere scheefstand optreedt over de jaren. Hierdoor krijgen de meeste mensen uiteindelijk pijnklachten omdat het gewricht slecht belast wordt en er zo sneller slijtage optreedt. Bovendien verandert ook de vorm van de voorvoet en wordt deze breder. De knobbel lijkt daarom ook vaak te ‘groeien’, zodat het dragen van normaal schoeisel steeds moeilijker wordt. De bredere voet verstoort bovendien de normale manier van stappen waardoor andere klachten kunnen optreden zoals hamertenen of pijn onder de kussens van de voet (metatarsalgie).

De typische localisatie van de pijn bij metatarsalgie

Wat is een hamerteen?

Een hamerteen is een vervorming van één van de kleinere tenen waarbij de kootjes te fel geplooid zijn en de teen meer naar boven gericht is ( afbeelding 3). De oorzaak ligt in een overdruk van de voorvoet waardoor de balans van de plooi- en strekpezen verstoord geraakt. In het begin van de aandoening is de hamerteen nog soepel, dit wil zeggen dat er weinig structurele afwijkingen zijn en de teen bij het klinisch onderzoek nog vlot in de normale positie te brengen valt. Wanneer deze balans echter langdurig verstoord is zullen de gewrichten verstijven en wordt de aandoening onomkeerbaar.

Hamerteen misvorming van de tweede teen

Hoe wordt een hallux valgus behandeld?

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de niet-operatieve (conservatieve) behandeling en de operatieve.

Conservatief

Wanneer het gaat om een beperkte hallux valgus, of wanneer de oorzaak vooral ligt bij andere afwijkingen in de voet (zoals platvoeten) zal in eerste instantie getracht worden om de klachten te drukken met steunzolen en aangepast schoeisel. Deze behandeling is gericht op het verlichten van de symptomen, maar kan de scheefstand niet ongedaan maken. Een pijnloze hallux valgus, die niet gepaard gaat met andere functionele problemen behoeft echter geen verdere behandeling.

Operatief

Wanneer de pijnklachten ernstig zijn of de conservatieve maatregelen onvoldoende zijn, kan overgegaan worden tot een chirurgische correctie. Zoals eerder vermeld is een hallux valgus een structureel probleem; dit wil zeggen dat het bot een afwijkende stand vertoont. Wanneer we dus een echte ‘oplossing’ voor het probleem willen bieden, moeten we het bot van vorm veranderen en overgaan tot een operatieve behandeling.

Uw arts zal een grondig klinisch onderzoek uitvoeren en de nodige staande radiografische opnames analyseren. De ernst van de afwijking, de graad van slijtage en eventuele bijkomende problemen (zoals platvoeten of een instabiele middenvoet) worden genoteerd en op basis hiervan wordt de meest geschikte techniek gekozen om uw afwijking te corrigeren.

Het probleem situeert zich in de stand van het eerste middenvoetsbeentje (metatarsaal). De meest courante operatieve technieken bestaan erin om dit bot op een specifieke manier door te zagen, vervolgens te verschuiven naar de correcte positie en dan te fixeren mbv 1 of 2 schroeven (scarf of chevron osteotomie). In ernstige gevallen kan het soms nodig zijn om het bot hogerop te breken en wigvormig open te spreiden (Basale osteotomie). Tijdens de ingreep zal de spanning in het gewrichtskapsel opnieuw gebalanceerd worden en vaak is het nodig een bijkomende correctie uit te voeren in de grote teen zelf door in het bot van het eerste kootje een kanteling door te voeren (Akin osteotomie). 

Radiografie van een chevron + akin (links) en scarf + akin correctie (rechts)

In sommige gevallen is de scheefstand van de eerste metatarsaal te wijten aan een instabiliteit van de middenvoet. Als de ligamenten en het gewrichtskapsel van het eerste middenvoetsgewricht te soepel zijn, is het middenvoetsbeentje onvoldoende gestabiliseerd en wordt dit bij staan en stappen in een verkeerde positie geduwd. Als dit probleem vastgesteld wordt bij u, dan zal uw arts u voorstellen om de correctie uit te voeren en gelijktijdig de instabiliteit weg te nemen door het middenvoetsgewricht in de juiste positie te plaatsen en de twee beenderen aan elkaar vast te laten groeien (Lapidus fusie). 

Radiografie van een Lapidus fusie van het eerste middenvoetsgewricht

Wanneer de scheefstand in het gewricht al lang bestaat kan er ook slijtage in dit gewricht ontstaan. In geval van beginnende slijtage is het vaak voldoende om de teen terug recht te zetten, zodat het gewricht weer in zijn normale positie kan bewegen. Wanneer er echter sprake is van gevorderde artrose (uw arts zal dit met u bespreken aan de hand van de genomen radiografische opnames) volstaat dit niet meer om de pijn weg te nemen. In dat geval moeten we overgaan tot het ‘vastzetten’ van het gewricht, waarbij het middenvoetsbeentje en de grote teen in de juiste stand geplaatst worden en de twee beenderen in deze positie aan elkaar vastgroeien (MTP 1 fusie).

Radiografie van een MTP 1 fusie

Wanneer er door de scheefstand van de grote teen ook andere problemen ontstaan zijn (zoals bv. hamertenen) worden deze meestal gelijktijdig behandeld.

Hoe wordt een hamerteen behandeld?

Soepele hamertenen kunnen meestal conservatief behandeld worden met stretching en steunzolen op maat. Wanneer de klachten blijven bestaan of de hamertenen te stijf zijn, dient een operatieve correctie uitgevoerd te worden.

In geval van soepele hamertenen kan dan een correctie van de spanning in de pezen uitgevoerd worden, dmv een verlenging of verplaatsing (transfer) van de aangetaste pezen.

Stijve hamertenen kunnen alleen behandeld worden door het gewricht te verwijderen en op die manier de spanning in de teen weg te nemen. Hierbij wordt het gewricht meestal vastgezet (fusie) zodat de afwijking niet meer kan terugkeren.

Radiografie van een voorvoet correctie waarbij ook een hamerteen fusie van de 2e teen werd uitgevoerd

Hoe verloopt een operatie en wat gebeurt er achteraf? 

Een correctie van een hallux valgus vergt meestal 1 nacht hospitalisatie. Uw arts bespreekt op voorhand met u het type van verdoving. Meestal wordt gebruik gemaakt van een lichte verdoving (sedatie),korte algemene verdoving of ruggeprik (Rachi). Deze kan dan worden gecombineerd met een verdovende inspuiting in de knieholte of rondom de enkel, dewelke voorafgaand aan de ingreep geplaatst wordt door de anesthesist, die een echografie toestel gebruikt om de juiste zenuwen zeer gericht te verdoven.  Dit zorg ervoor dat u tijdens en vooral ook na de operatie weinig pijn ervaart.

U ontwaakt met een verband rondom de geopereerde voet. (In geval van het vastzetten van de middenvoet  of bepaalde speciale omstandigheden zal er eveneens een gips aangelegd worden). Dit verband blijft gesloten tot de controle raadpleging, die u meegegeven wordt wanneer u het ziekenhuis verlaat.

Het is van groot belang dat u enkele basisregels goed in acht neemt, om uw herstel te bevorderen en de pijnklachten te minimaliseren.

• Allereerst vragen we van u om het been zo veel mogelijk in ‘hoogstand’ te houden (dit wil zeggen dat u de voet hoger houdt dan de positie van uw hart). Hierdoor treedt er geen overdreven zwelling op, hetgeen gunstig is voor de heling van de wonde en het wegblijven van eventuele pijnklachten. Er dient gedurende de eerste dagen na de ingreep ook regelmatig ijs gelegd te worden op de voet, hetgeen eveneens de zwelling beperkt.
• Daarnaast is het u niet toegelaten om op de voet te steunen gedurende de eerste 2 weken. Wij vragen u om uw verplaatsingen uit bed te beperken tot het essentiële en deze uit te voeren mbv 2 krukken of een rollator.
• Ongeveer 2 weken na de ingreep wordt u verwacht op de eerste controle raadpleging. De arts zal uw voet onderzoeken (zwelling, beweeglijkheid grote teen, wonde) en de hechtingen verwijderen. Afhankelijk van het type ingreep en of er ook andere problemen gelijktijdig werden behandeld, zal uw arts uw specifieke verdere revalidatie met u overlopen.
• Meestal kan u vanaf 2 weken na de ingreep starten met voorzichtige steunname op een speciale schoen (die u reeds krijgt tijdens de opname), waarbij u eerst 2 krukken gebruikt en geleidelijk aan de voet volledig belast).
• 6 weken na de operatie volgt een tweede controle. Voorafgaand aan deze raadpleging zal een controle radiografie uitgevoerd worden. Deze toont de stand die bereikt werd met de operatie en de graad van heling van de beenderen. Uw arts zal uw voet onderzoeken en evalueren of de souplesse van het gewricht voldoende is. Vanaf nu kan u geleidelijk aan de voet belasten met ‘normaal’ schoeisel. U dient er rekening mee te houden dat een voet, gemiddeld gesproken, minstens 3-6 maanden zal opzwellen na enige tijd staan of stappen. De eerste weken kiest u daarom best een brede en wat lossere schoen. Als u een forse zwelling van de voet ervaart, en moeilijk schoeisel kan verdragen, raden wij u aan om regelmatig wisselbaden uit te voeren (meer informatie kan u hier terugvinden).

Veel gestelde vragen

Wanneer mag ik autorijden? 

6-8 weken, aangezien studies aangetoond hebben dat het 8 weken duurt vooraleer iemand na een dergelijke operatie opnieuw ‘normale’ reflexen in het verkeer kan vertonen.

Gedurende de eerste 6 weken draagt u speciale schoenen, waarmee het niet toegelaten is om met de wagen te rijden. Nadien schakelt u geleidelijk over op normale schoenen. In de praktijk wordt dus gezegd dat u met de wagen kan rijden zodra u op normale en veilige wijze met normale schoenen kan stappen.

Doet een ingreep veel pijn?

De grote meerderheid van de patiënten ervaart weinig tot geen hinder. Er circuleren jammer genoeg nog enkele horrorverhalen over pijnklachten na een voorvoet correctie, maar deze zijn absoluut niet in overeenstemming met de realiteit. Het teamwerk tussen arts en patiënt zorgt ervoor dat pijnklachten weinig kans krijgen: De verdovende inspuiting die u krijgt voorafgaand aan de ingreep werkt ongeveer 24u, waardoor de meest intense pijnklachten al opgevangen worden. De basisregels van hoogstand en ijs leggen zorgen ervoor dat de voet weinig opzwelt en op die manier vormen zij de belangrijkste pijnstiller. Daarnaast raden wij aan om gedurende de eerste week op regelmatige tijdstippen een standaard pijnstiller (type paracetamol) in te nemen om de pijn niet te laten doorbreken.

Wanneer mag ik terug sporten?

U dient minimaal 3 maanden te wachten vooraleer er gestart kan worden met schokbelastende sporten. Nadat het bot verplaatst werd (zie ‘hoe verloopt een operatie’) moet het de kans krijgen om zich voldoende aan te sterken vooraleer het bestand is tegen schokken. Afhankelijk van het type operatie, bijkomende correcties en de botkwaliteit kan het soms nodig zijn om langer af te wachten. Bespreek uw sportieve verwachtingen daarom concreet met uw arts, die u een gericht antwoord kan geven in uw specifieke situatie.